Argwaan over Russisch coronavaccin
Terwijl de rest van de wereld nog maanden moet wachten op testrondes, start Rusland in oktober gewoon met het inenten van de hele bevolking met een eigen coronavaccin. Wat hebben de Russen wat wij niet hebben?
De tijden van de Spoetnik herleven, als het aan Rusland ligt. Toen Amerika nog ploeterde op de techniek, schoot Rusland in 1957 als eerste een satelliet de ruimte in: een triomf die pas weer verbleekte met de eerste man op de maan – een Amerikaan.
De Russische gezondheidsminister Mikhail Murashko zei het zaterdag duidelijk: alle klinische proeven zijn al achter de rug, nog deze maand is de goedkeuring rond en dan kan het prikken beginnen. Artsen en leraren krijgen het vaccin als eerste, vervolgens de rest van de Russen en dan is de coronacrisis in Rusland over. „We zien de effectiviteit, de veiligheid staat vast”, zei de minister trots tegen persbureau Tass. „Alle patiënten op wie is getest, zijn vandaag ontslagen uit de ziekenhuizen.”
En wij maar geduldig wachten terwijl ruim honderd farmabedrijven zich door de testfasen een, twee en drie worstelen. Op z’n vroegst volgend jaar mogen we hopen op een goedgekeurd vaccin. Zijn wij zo traag of rommelen de Russen maar wat aan? De Amerikaanse coronabestrijder Anthony Fauci vroeg zich hardop af of Rusland zijn vaccins überhaupt wel test voordat miljoenen gezonde burgers een dosis krijgen. „Claimen dat je een vaccin klaar hebt voor distributie nog voordat je gaat testen, is volgens mij nogal problematisch, op zijn zachtst gezegd.” Hij is niet de enige die oppert dat Moskou omwille van de vaart wat stappen overslaat.
Nederlandse experts vinden het lastig om met zekerheid iets te zeggen over een Russisch vaccin. Dat ligt er bijvoorbeeld aan dat de Russen weinig tot niets hebben gepubliceerd in wetenschappelijke bladen, wat bij nieuwe medicijnen gebruikelijk is.
„De Russen hebben zeker een goede traditie op het gebied van vaccins”, zegt epidemioloog Ab Osterhaus. „Ze kúnnen het. En ik begrijp dat ze een coronavaccin bouwen op basis van het adeno-verkoudheidsvirus, de risico’s daarvan vallen mee. Toch lijkt het me wel heel erg snel. Zelfs als je alle procedures versnelt en in elkaar schuift, duurt vaccinontwikkeling lang. Bij de Spoetnik waren de veiligheidsnormen ook niet zo streng, je hoopt niet dat zoiets nu weer gebeurt rond het vaccin. Als je hoeken afsnijdt, kunnen er ongelukken gebeuren. Regels zijn er niet voor niets.”
Bijwerkingen liggen op de loer bij een te haastig ontwikkeld vaccin. Bekend voorbeeld is het middel tegen Mexicaanse griep in 2009. Een klein deel van de gevaccineerden kreeg slaapziekte, ook in Nederland. „De vraag is hoeveel risico ons een oplossing waard is”, zegt epidemioloog Arnold Bosman, die ook vertrouwen heeft in de Russische knowhow. Het virus is tenslotte ook levensgevaarlijk, „daarom is het misschien pietluttig om over zeldzame vaccinatierisico’s te spreken.”
Misschien blijft het Russische vaccin alleen voor binnenlands gebruik. Het Kremlin suggereert echter dat tal van landen, ook de VS, belangstelling tonen voor een Russisch vaccin. „Geen enkele regering zal een product aannemen dat niet door de internationale controle is gekomen”, zegt epidemioloog Bharat Pankhania van de universiteit van Exeter in de Britse krant The Telegraph. „Dat zou een grote stommiteit zijn.”
Zelfs al werkt het middel, dan kan de ethiek een struikelblok vormen. Rusland suggereert dat het vaccin is uitgetest op militairen, de vraag is of die de proeven vrijwillig ondergaan. Nog ingewikkelder wordt het als de menselijke proefkonijnen opzettelijk zijn blootgesteld aan het coronavirus. Daarmee kun je veel sneller vaststellen of een vaccin werkt, maar actieve infectie met corona is taboe bij westerse medicijntesters.
Testrapporten van het Russische vaccin zouden hierover uitsluitsel kunnen geven, maar die zijn dus nergens te lezen. Toch moeten we er niet op voorhand van uit gaan dat Moskou de regels met voeten treedt, zegt Osterhaus. „Proeven bij militairen kun je best op een ethische manier doen. Ethische normen zijn ook niet helemaal zwart-wit. Duitsland bijvoorbeeld is soms roomser dan de paus, andere landen interpreteren de regels wat ruimer. En wat als je regels overtreedt en je redt er een miljoen mensenlevens mee? Dan krijg je een heel interessante discussie.”
