Bericht
door romo » 22 jan 2016, 22:31
Voorkom een nieuwe crash, maak bankier persoonlijk aansprakelijk
The Big Short, een film over 2008? Ook over nu, betoogt Joris Luyendijk. Nog steeds komen bestuurders van megabanken overal mee weg.
Joris Luyendijk 25 januari 2016
Acteurs in The Big Short, geregisseerd door Adam McKay, nu in de bioscoop.
Joris Luyendijk onderzocht het leven in de Londense City en publiceerde daarover het boek Dit kan niet waar zijn, onder bankiers (Atlas Contact).
The Big Short, een film over hoop op financieel herstel, zat er aan te komen. Maar inmiddels hebben de banken het pleit gewonnen. Voor Europeanen begon de crash van 2008 in ons financiële hart, de City van Londen. Daar waar velen rijk werden met het bedenken, opzetten, verzekeren en verkopen van complexe financiële producten die op het hele continent een ravage hebben aangericht.
Waar staan we, zeven jaar later? Geen enkele topbankier kreeg gevangenisstraf. Heeft iemand van hen zijn onverdiende bonus of salaris teruggegeven? Maatregelen van na 2008 worden uitgehold waar we bij staan, diepere oorzaken blijken nog steeds niet aangepakt. Occupy moet maar eens een reünie organiseren om de hoop ceremonieel te begraven.
The Big Short, gebaseerd op het succesboek van Michael Lewis, is een meeslepend verhaal over een stel financiële geeks dat de diepere oorzaken van de crash blootlegt. In de jaren voor 2008 komen ze langzaam tot het besef dat het topmanagement van internationale banken geen benul heeft van wat er gaande is, zelfs niet binnen hun eigen organisatie. Banken die in de weer zijn met het ontwerpen en verkopen van almaar complexere financiële producten. Zeer winstgevende producten, beamen de geeks, maar tegelijk ook riskanter dan het topmanagement voor mogelijk houdt. En het is nog maar de vraag of de managers begrijpen waar ze in handelen. Als de geeks merken dat hun waarschuwingen aan toezichthouders geen gehoor vinden, besluiten ze om fortuin te maken met de nakende implosie van die financiële producten: The Big Short.
Blockbusters als Wall Street (‘Greed is good’), American Psycho en The Wolf of Wall Street houden ons een beeld voor van hoererende en snuivende gokverslaafden. Psychopaten, zelfs. In The Big Short gaat het echter niet om hebzucht, maar om incompetentie. Ongeoorloofde onkunde die je op dat niveau misdadig mag noemen.
Alistair Darling, Brits minister van Financiën in 2008, had toegang tot het topmanagement van de grote Britse banken. „Ze begrepen niet wat ze aan het doen waren, welke risico’s ze namen en welke producten ze verkochten”, schreef hij in zijn memoires Back from the Brink. „Het topmanagement begreep niet – of vroeg er niet naar – wat er zo veel winst opleverde en wat de risico’s waren.”
Of-vroeg-er-niet-naar. De sleutelwoorden om de diepere oorzaak van de crash te begrijpen. Waarom zou het topmanagement ‘er niet naar vragen’? Het antwoord ligt besloten in de structuur van de organisaties, vanouds opgezet als partnerschap: gaan de zaken goed dan profiteert de top persoonlijk. Gaat het mis, dan moeten ze hun tweede huis verkopen. Bonus, malus. Persoonlijke aansprakelijkheid voor de hele keten.
Dit systeem hield het bedrijf voor decennia in een strak gareel. De top had alle reden om bovenop de medewerkers te zitten. Ze lieten hun organisaties niet onbeheersbaar uitdijen en gaven Risk & Compliance veel macht, de afdeling die ‘nee’ zegt tegen roekeloze of illegale plannen. Loyaliteit werd beloond met feestjes voor jubilerende medewerkers.
En toen, in de jaren tachtig en negentig, rolden de golven van de deregulering aan land. Vennootschappen mochten naar de beurs of werden overgenomen door een beursgenoteerde bank. Dat maakte een einde aan de persoonlijke aansprakelijkheid van de top. Maar de bonussen bleven. Malussen werden niet verhaald. Medewerkers van Risk & Compliance waren niet langer de ogen en oren van de top, ze werden – in het jargon van de City en Wall Street – box tickers genoemd: kostenposten, grensrechters, business blockers.
Praat vandaag de dag met iemand van Risk & Compliance en je krijgt een golf van frustratie over je heen. Het ontbreekt ze aan macht om de bank veilig en fatsoenlijk te houden. Feestjes voor jubilerende medewerkers zijn afgelast. Loyaliteit maakte plaats voor liquiditeit. Als een bank van een medewerker af wil is dat in vijf minuten gepiept, zonder voorafgaande waarschuwing. Executie, heet dat in de City. Of ruiming. De bank, op haar beurt, weet dat de concurrent op sommige medewerkers aast. Zero-loyalty in twee richtingen.
Zie hier de blauwdruk van de moderne, beursgenoteerde megabank. De grootsten onder hen zijn wereldrijken met honderdduizenden werknemers, belast met de meest uiteenlopende, vaak complexe taken. Beeld je een archipel in, een rijk van eilanden. In 2008 is er maar één van die eilanden overstroomd. De vloedgolf bedreigde ook de andere. Bestuurders van de archipel hadden niets in de gaten gehad. Waarom zouden ze ook een vinger aan de pols houden, boven op hun medewerkers zitten? Ze waren immers niet persoonlijk aansprakelijk.
The Big Short toont precies dit gemis aan afschrikkingsmechanismen in 2008. En nu? Grote banken zijn nog steeds beursgenoteerd. Risico’s nemen met andermans geld maakt bankiers nog steeds rijk. Het zag ernaar uit dat het Verenigd Koninkrijk een einde zou maken aan de perverse prikkels. Een wet zou het mogelijk maken bankiers te vervolgen voor roekeloos gedrag. Maar toen de Conservatieven vorig jaar de verkiezingen wonnen, haastte de opvolger van Darling, George Osborne, zich om de maatregel op een zijspoor te zetten. Hij ontsloeg zijn strengste toezichthouder en beloofde ‘een nieuwe regeling’.
The Big Short is de moeite waard. Toegankelijk, intelligent, fantastische acteurs. Kom je uit de bioscoop, besef dan wel dat je in een continent leeft dat weer hard op weg is Amerika na te jagen. In Europa hebben de banken weer vrij spel en drijven ze net als voor 2008 de hausse op de huizenmarkt aan. Het lijkt wel 2006.
Luyendijk eerder in NRC
Doe net alsof de Britten al exit zijn
Bankiers leven in een amoreel universum
